मेलम्ची बाढीः द्रुत आवश्यकता मूल्यांकन जरूरी

हिजो शनिबारका दिन “क्विक रेस्पोन्स सेन्टर”का स्वयंसेवकहरूसँग मेलम्ची खोलामा आएको बाढीले प्रभावित ठाउँहरूको स्थलगत अध्ययन गर्न मेलम्ची नगरपालिका र हेलम्बु गाउँपालिकाको केही स्थानहरूमा पुगियो । द्रुत प्रतिकार्यका लागि वस्तुगत स्थिति यकिन गर्न सकियोस् भनेर स्थानीय जनप्रतिनिधि र लब्धप्रतिष्ठित व्यक्तिहरूलाई भेला गरेर गरिएको छलफलमा जे पाइयो, त्यसैको वर्णन गरिएको छ यस लेखमा ।

सिन्धुपाल्चोक जिल्लाभित्रै तिम्बुदेखि किउल, चनौटे, ग्याल्थुम, तालामारांग हुँदै मेलम्ची बजारसम्म पुग्दा यस बाढीले अपुरणीय क्षति पुर्याएको छ । खोलाले आफ्नो किनारको दुबैतिर धेरै परसम्म पुगेर कटान गर्दा कैयौं घरखेत बगाएको छ ।

बलौटे लेदो र ढुंगामुडा थुप्रिंदा खोलाको सतह नै झन्डै १०-२० फिट बढेको अनुमान छ स्थानीयहरूको । मान्छेहरुको बिल्लीबास भएको छ । ठुलो धनजनको क्षति भएको छ । रोपनीका रोपनी खेत बगाउँदा करोडौंको सम्पती हुनेहरू पनि रारारात बेघरबार बन्न पुगेका छन् ।

बाढी आउने सिलसिला अझै जारी नै छ र यो कहिलेसम्म चल्छ भनेर यकिनसाथ भन्न सकिने अवस्था छैन । बर्षा लाग्दैछ, यो संकटको सिलसिला अझै बढेर जाने हो कि भनेर सबैको मनपेट पोलेको छ । भूकम्पले थिलो थिलो बनाएको यस ठाउँमा फेरी यस्तो किसिमको दैवीप्रकोप जाँदा जसोतसो तंग्रिएर अगाडि बढ्ने चेस्टा गरिरहेका सपनाहरुमा तुषारापात भएको छ ।

अब जीवन कसरी अगाडि बढ्ला, बाढीमा बेपता भएका आफन्तजन भेटिएलान् कि नभेटिएलान्, घरखेत सबै बगाएकालाई सरकारले के कति क्षतिपूर्ति देला, विस्थापित भएकालाई काँहा र कसरी पुनर्स्थापित गराउला – बाढीसँगै यस्ता धेरै अनुत्तरित जिज्ञासाहरूसँग पनि जुध्नु परिरहेको छ यतिबेला यहाँका बासिन्दाले । उनीहरूको जीवनलाई कालान्तरसम्म प्रभाव पार्ने यस्ता बिषयमा ढिलो चाँडो राज्यले मुख खोल्ला नै, अहिलेलाई भने तत्काल के कुराको आवश्यकता छ भन्ने बारेमा हामीले बुझ्ने प्रयास गर्यौं ।

सबैभन्दा पहिला त सुरक्षित अस्थायी आवास र खानेकुरा नै हो । अस्तिसम्म सयौंमुरी धान बेच्नेहरूलाई समेत खानेकुरा कसरी जुटाउने भन्ने चिन्ताले सताएको देखिन्छ । केही धान बचाउन भ्याइहाल्नेको हकमा पनि बिजुलीको अभावमा मिलहरु चल्न नसक्दा धान कुटाउने अवस्था छैन । यतिबेला उनीहरूलाई खाद्यान्न सहयोगको खाँचो छ । यद्यपि यो ६ दिनमा जे नजरिया देखियो त्यसले गर्दा स्थानीयहरु राहतको कुरा गर्न सशंकित भएको देखिन्छ । राहत वितरणमा आउनेहरूले देखाउने हर्कत कहिलेकाँही अपाच्य हुने र राहत वितरण भन्दा नि आफ्नै विज्ञापनमा आएको जस्तो देखिने स्थानीयहरूको ठम्याई छ । “२ किलो आलु, ४ जना दिनदयालु” को परिपाटी देखिन गएकोले कुनै कुनै राहत संकलनमा आफूहरूले अपमान महसुस गर्नुपरेको छलफलमा उपस्थित एकजनाको अनुभव थियो ।

वासस्थानका हिसाबले अहिलेलाई उनीहरु आफन्त र ईस्टमित्रकोमा शरण लिइरहेका छन्, तर उनीहरू आफैं टेन्ट बनाएर बस्न चाहन्छन् । त्यसको लागि यो बर्खे झरीले बिगार्न नसक्ने खालको टेन्ट उपलब्ध गराउन आवश्यक देखिन्छ । कतिबेला बाढीको सतह काँहासम्म आइपुग्ने हो र फेरी के के बगाउने हो भनेर अनुमान गर्न सक्ने अवस्था छैन । राती त्यसैलाई हेर्न यतिबेला उनीहरूलाई चाहिएको छ पर–परसम्म देख्न सकिने टर्चलाईट ।

तत्काल जरुरत परेको अर्को कुरा हो दीर्घरोगीहरूले खाने औषधी । सँधै खाँदै आएको औषधी नपाउँदा दिर्घरोगीहरू कतै आफूलाई केही भैहाल्ने पो हो कि भनेर आत्तिएको अवस्था छ । त्यतिमात्रै नभएर जतिसक्दो चाँडो स्वास्थ्य घुम्ती शिविर पनि त्यहाँ पुर्याउनु पर्ने आवश्यक देखिन्छ । बाढीले खोलाको किनारै किनार बनाइएका सडकहरूलाई पनि बाँकी राखेको छैन । अहिले नै मेलम्ची बजारदेखि तारामारांगसम्म र तारामारांगदेखि चनौटेसम्मको सडकखण्ड अबरुद्द भएको छ ।

तारामारांग जान भोटेचौरको कच्ची बाटो प्रयोग गर्नुपर्छ, जुन ठुलो पानी परेको बेलामा गाडी गुड्न सक्छ जस्तो देखिंदैन । यसर्थ बाढीप्रभावित र त्यस भेगका स्थानीयहरू कुनै रोगब्याधीले चापेको खण्डमा कतै अस्पताल पुग्न नपाइने हो कि भनेर आत्तिएका छन् । यस घडीमा त्यहाँको स्वास्थ्य चौकीसँग समन्वय गरेर शिविर राख्न आवश्यक देख्छन् स्थानीयवासीहरु । यी नै स्वास्थ्यकर्मीहरूसँगै त्यहाँ पुर्याइनुपर्ने अर्को समूह हो मनोसामाजिक परामर्शकर्ताको ।

खेतबारी,वास्तुभाई, अनाजबाली र आफन्त समेत गुआउन पुगेका मान्छेहरू यतिबेला मनोवैज्ञानिक रुपमा विक्षिप्त छन् । हुनसक्छ, ।कतिपयलाई जीवन नै निरर्थक लागिरहेको पनि होला । त्यस्ता मानसिक हिसाबमा जोखिममा रहेकालाई यथाशिघ्र परामर्शको खाँचो देखिन्छ । स्थानीय व्यक्तिहरूमार्फत त्यस्ता जोखिममा रहेकालाई सजिलै पहिचान गर्न सकिन्छ ।

अर्कोतर्फ, यस प्रकोपले गर्दा होला मान्छेहरूले कोरोनालाई झन्डै झन्डै बिर्सिसकेको जस्तो दृश्य पनि देखियो । छलफलमा सहभागी हुनेहरूमा पनि अधिकांशले मास्क नलगाएको र सामाजिक दुरी कायम नगरेको पाइयो । बजारमा आवत–जावत गर्ने मान्छेको अनियन्त्रित घुइंचोहरूले कतै झन् कोरोना पनि फैलने पो हो कि भन्ने चिन्ता गर्नुपर्ने अवस्था छ । स्वास्थ्यकर्मीहरू त्यहाँ हुने भो भने शायद केही हदमा जनचेतना फैलाउने काममा पनि उनीहरूको भूमिका हुन्थ्यो कि भन्ने आश गर्न सकिन्छ ।

बाढीकै कारण बिजुली समेत अबरुद्द हुन पुगेको छ र बिजुली जोड्न अझै कति समय लाग्ने हो एकिन गर्न सक्ने अवस्था छैन । त्यसले गर्दा सोलार बत्तीहरू वा मैनबत्तीहरु यथासक्य पुर्याउनु पर्ने आवश्यक देखिन्छ । बिजुली नभएकै कारणले संचार पनि नराम्रोसँग अबरुद्द हुन गएको छ । हाम्रो छलफलमा स्थानीयहरूले हरेक बजारहरूमा एकपटकमा ५/७ वटा मोवाइल चार्ज गर्न सकिने सोलार चार्जिंग स्टेशनहरूको आवश्यकता रहेको इंकित गरे । कतिखेर घर छोडेर भाग्नुपर्ने हो र कतिबेला चाँही घरमा बस्न सकिने हो भन्ने बारेमा लगातार जानकारी लिइराख्नु पर्ने कारणले गर्दा पनि यतिबेला संचारको आवश्यकता अति नै महत्वपूर्ण देखिन्छ ।

खोलापारी र खोलावारीको भौतिक सम्बन्ध जोड्ने अधिकांश पुलहरू बगाइसकेको छ । एकदुई ठाउँमा बाँकी रहेका पुलहरू पनि बगाइहाल्यो भने अवस्था झनै गम्भीर हुन सक्ने भएकोले एकान्तमा रहेका र उच्च जोखिममा देखिएका घरपरिवारलाई तत्काल स्थान्तरण गर्नुपर्ने अर्को आवश्यकता हो । पहिला बाढी रोक्कियोस् अनि तटबन्ध बनाउन सुरु गरौंला भनेर कुर्ने हो भने बाढीले झन् झन् खोतलेर बाँकी रहेको भूभाग र वस्तीहरू पनि सिध्याउन सक्ने हुँदा जतिसक्दो चाँडो सम्भव हुने स्थानहरुमा र बस्ति छेउछाउहरूमा तारजालीको व्यवस्था गर्नुपर्ने देखिन्छ ।

त्यसरी नै, ठाउँ–ठाउँमा विद्यालयका भवनहरू पनि भत्केका छन् । त्यस्ता बिद्यार्थीलाई कसरी पढ्ने वातावरण मिलाइदिने भनेर पनि सोच्न आवश्यक छ । अस्थायी टहरा बनाएर हुन्छ या सानो सानो समूहमा वस्तीहरूमै पुगेर हुन्छ कि, जसरी हुन्छ बालबालिकालाई शिक्षाको ज्योतिबाट वन्चित हुने अवस्था नआओस् भन्नका लागि तत्काल कदम चाल्नु पर्ने देखिन्छ ।

मूलतः के गर्ने र कसो गर्ने भन्ने बारेमा यतिबेला चौतर्फी अन्यौलता छाएको छ । ठुला र दीर्घकालीन सरोकारका बिषयमा पछि योजना बनाउँदै गर्न सकिन्छ, अहिलेलाई कसरी प्रभावितहरूको जीवनरक्षा गर्न सकिन्छ भन्ने बारेमा सम्बन्धित सबैको ध्यान पुगोस्, यही नै छ स्थानीयको माग पनि । सेञ्चुरी नीति अनुसन्धान प्रतिस्ठानमा विश्लेषकका रुपमा कार्यरत छन् । ट्वीटर: @RSenchurey