युवा र ध्यान

५ जेठ, काठमाडौं । ध्यान शब्द सुन्दा लाग्छ, कि उमेर पाकेपछी कि रोग लागेपछी मात्र गर्ने हो । युवा अस्थामा न शरीरमा रोग लाग्ने डर हुन्छ न नै बूढो भइन्छ भन्ने डर हुन्छ । बेहोशीमा जीवन बिताउदै जान्छाैं । अनि उमेरले ४० वर्ष नाघेपछी होस खुल्छ । जुन समय अलिक ढिला हुन्छ । किनकि योगाभ्यास, प्रणायम र ध्यानको लागि शरिरको पनि महत्त्वपूर्ण भूमिका रहन्छ ।

जीवनमा हामीलाई अनेकाैं यश, आराम र सोख अनुभव गरे जस्तै सानै उमेरदेखि योगाभ्यास, प्राणायम र ध्यानको अभ्यास गर्यौभने व्यक्ति भित्रबाट चम्किन्छ र जीवनलाई आफूले चाहे जस्तो बनाउन सक्छ । हामीले यहाँ भोग्न आएका हौं ।

पुरापुर जे हो त्यो भोग्नै पर्छ तर भोग्ने क्रममा हामीले आफूलाई बिर्सेका त छैनौं ? कोहीदेखि रिस उठ्यो भने हामी भन्छौ नि “मेरो जीवन हो म आफ्नो तरिकाले जिउँछु । तिमीलाई के को मतलब“ अनि यसो भन्दा भन्दै कहिले आफूतिर फर्केर मेरो जीवन मैले कस्तो बनाइराखेको छु कहिले सोध्ने गरेका छौ ? विशेष त यदि यो प्रश्न सानै उमेर अर्थात जान्ने बुझ्ने भएदेखि जन्मियो भने जीवनले विराटताको कोल्टे फेर्न सक्दछ ।

अहिलेका हामी प्रायः युवा सबै भनेको होइन नि फेरि प्रायः युवा मोबाइल फोन, ल्यापटप, ट्याब लगायत ग्याजेटमा चुम्बक टासिंएझै टासिएका छौं । अनि त्यो टसाइले हामीलाई कति निखारेको छ ? कति आफूभित्रबाट खुशी, शान्ती र आनन्द दिएको छ ? एकचोटि गहिरिएर आफूलाई प्रश्न सोध्न आवश्यक छ । अनि हामी कति त रोजिरोटी, आफ्ना भौतिक इच्छा पूरा गर्न र समाजलाई देखाउन बिना लक्ष्य पैसा कमाउन दौडिएका छौ जुन करकाप र देखासिकीको लागि गरिराखेका छौ ।

आफूभित्रबाट आफ्नो हृदयलाई सोध्न पनि फुर्सद भएन कि म जे काम गरिराखेको छु त्यसबाट महाआनन्द महशुस गरी आत्मविश्वासका साथ आफूले चाहेको जति कामाउन सक्छु ? जब व्यक्ति जवर्रजस्ती र डरले काम गर्छ नि, उस्को शरीर जीउँदो हुन्छ तर भित्रबाट पुरापुर मरिसकेको हुन्छ । भन्छाैं मेरो जीवन अनि अरुको ईशारा र सपना पूरा गरि आफ्नो इच्छा पूरा हुने अन्धविश्वास गर्छौ । कारण के थाहा छ ? मात्र आफू तिर फर्कन डराउछौं र अत्यावश्यक सम्पति “ध्यान“लाई बेवास्ता गर्छौ ।

ध्यान भनेको होसमा रहनु हो त्यसको लागि शरीर र मन एकैसाथ हुन जरुरि छ । किनकी जब हामी आफू गाडी चलाउदा शरीर गाडिमा र मन अन्त कतै पुघ्ने बित्तिकै दुर्घटना हुने प्रबल सम्भावना रहन्छ त्यसैले जीवनको दुर्घटनाबाट बच्न आफ्नो शरीर, मन र चेतनाको अवस्था थाहा पाउन अत्यन्तै आवश्यक पर्दछ ।

यहाँ अब के प्रश्न आउन सक्छ कि, मेरो उमेर पाक्यो । अब योग, प्राणायम र ध्यान गर्न ढिलो भएछ नि । कोही आफ्ना बालबच्चा साना छन् भनेर ए, अझै बेलै भाको छैन भन्नू होला । ढुक्क हुनुहोस्, कि न ढीलो भएको छ न त छिटो यही हो ठिक समय । हामी जुनसुकै उमेरबाट, जहाँ छाैं त्यहीँबाट थालनी गरि हालौं । अझै कोही भन्नू हुन्छ गुरु चाहिन्छ । हो, गुरु चाहिन्छ तबमात्र हामी गुरु भेट्छौं जब हामी आफ्नो तर्फबाट आफू तिर फर्कन तयार हुन्छाैं ।

आफू कुन उमेर पुगैं छोडिदिनुस्, अब तर यदि आफ्नो बालबच्चालाई सानो उमेर अर्थात ५ वर्षको उमेरदेखि नै ध्यान अर्थात थाहा पाउने कला सिकाउन सक्नुभयो भने उसले पलपल बाँचेर होसमा जीवन यापन गर्दछ । सानै उमेर समूहदेखि योग ध्यान गर्न प्रोत्साहन गर्न अति आवश्यक छ ।

जब सानै उमेरदेखी होसमा अर्थात ध्यान दिएर काम र पढाइ गर्न जान्दछ उसले परिक्षाको नतिजाको लागि मात्रै हैन जीवनलाई सार्थक बनाउन सक्दछ । प्रविधिको विकाससँगै अहिलेको बालबालिका र युवाहरुलाई चाहे जति ज्ञान हाँसिल गर्न र आफूलाई निखार्न धेरै समय लाग्दैन । जब बालकले प्रविधिको सही उपयोग होसमा गर्न जान्दछ किनकी आफूलाई र अरुलाई हानी पुर्याउने काम बेहोसीमा हुने गर्दछ ।

जीवन सम्भावना नै सम्भावनाले भरिपूर्ण छ । जे चाहान्छौं त्यही बन्न सक्ने क्षमता हामीमा हुन्छ । यदि हामीले हाम्रो प्रत्येक अवस्था र चुनौतीलाई अवसरको रुपमा लिन्छौं भने हामी भित्र नै हामीले चाहेको जाँगर, सुख, साहस, प्रेम, ज्ञान, संकल्प र आनन्द छ र यो सबै पाउने उत्कृष्ट माध्यम ध्यान नै हो । एकैदिनमा नतिजा नदेखिएला तर एकपलमै महशुस गर्न सक्छौ । हामी प्रयोगात्मकरुपमा आफूलाई उभ्याउछौं । नियमित खाना खान परे जस्तै योगाभ्यास, प्राणायम र ध्यानलाई विशेष महत्व दिएयौँ भने जीवन आफूले चाहे जसरी बिताउन सक्दछौं ।

जीवन विकास विशेषज्ञ तथा जीवन विज्ञानका संस्थापक श्रद्देय गुरुदेव एल.पि भानु शर्मा भन्नुहुन्छ “युवा त्यो हो जस्ले आफ्नो ढाँचा अनुसारको जीवन व्यतित गर्न सक्दछ । विद्यार्थी त्यो हो जस्ले आफूलाइ चाहिने हरेक ज्ञान हासिल गर्न तयार हुन्छ र जो व्यक्ति आफ्नो जीवनको भवन निर्माण गर्न थाल्दछ उस्ले ध्यान सुरु गरिहाल्छ ।”

म पनि युवा हुँ किन कि म सँग लक्ष्य छ र नियमित ध्यान गर्छु । जब ध्यान अभ्यास सुरु गरेँ शारिरीक रुपमा अहिलेसम्म कुनै रोग लागेको छैन, स्वस्थ छु, बच्चा जस्तै रमाउन सक्छु, मज्जाले निदाउछु, जीवनलाई आकाश जस्तै विराट देख्छु । हरेक कार्य गर्न सक्छु भन्ने आँट आउँछ । आफ्नो जीवन आफ्नो शैलीले सबैलाई प्रेम गरि बिताएकी छु । बाहिर समस्या आइपरे भित्रबाट मजबुत हुन जानेकी छु । यो सबै हुनुको कारण नियमित ध्यानको अभ्यास हो ।

आफूभित्र उमंग ,आत्मविश्वास, जोश, जाँगर, आफ्नो पथ अनुरुप कर्म, खुशी, शान्ति, अनन्त समृद्धिको अनुभव गर्न युवा लक्षित कार्यक्रम, जीवन व्यवस्थापन र आधुनिक प्रयोगको साथमा समग्र व्यक्ति विकासको कार्यक्रम हुने भएकोले जीवन विज्ञान प्रायः युवाहरुको रुचिको आध्यात्मिक संस्था भएको छ जुन संस्था नेपाल भूमिमा नै विशुद्ध जन्म भएको हो ।

जीवन विज्ञानद्वारा संचालित कक्षा ५ देखि १२ सम्मका विद्यार्थी लक्षित कार्यक्रम नवप्रतिभा विज्ञानले अझै धेरै प्रभाव पारेको छ । किन कि विद्यार्थी भनेको उर्बर जमिन हो । जस्तो बीज रोप्यो त्यस्तै उब्जनी हुन्छ अनि सानैमा राम्रो गोड्मेल गर्यो भने अनेकौ झारबाट मुक्त भै स्वतन्त्र भएर हुर्कन सक्दछन् ।

त्यसैले यो बन्दाबन्दीको समयमा अझै सकारात्मक, खुशी र उनिहरुको उज्ज्वल भबिस्यको लागि जूम एप्स र फेसबुक लाइभबाट नियमित योगाभ्यास, प्राणायम र ध्यानको विशेष अभ्यास गराइ उनिहरुको प्रतिभालाई प्रस्फुटन गराउन, खुशी, शान्ति र आनन्दमय जीवनको अनुभव गराउन सकिन्छ । भोलि के हुन्छ कसैलाई थाहा छैन । भोलि के हुन्छ थाहा छैन त्यसैले “ध्यान“ हाम्रो अमुल्य सम्पत्ती हो जुन मानिसले मात्र अनुभव गर्न सक्दछ ।

अन्तमा यो पनि स्मरण गरौं कि भगवान बुद्ध पनि “ध्यान“ कै कारणले २५०० वर्ष सम्म पनि चम्किरहनु भएको छ। हेरेर र जानेर मात्र पुग्दैन एकपटक मात्र भएपनि प्रयोग गरि हालौं ।

(लेखक जीवन विज्ञान केन्द्रकाे प्रशिक्षक हुनुहुन्छ । हाल उहाँ जीवन विज्ञान प्रयाेगशाला काभ्रे साँगा शाखामा आबद्ध हुनुहुन्छ ।)